Vooroordelen zijn fijne shortcuts

Column

Vooroordelen zijn fijne shortcuts

Herken je dat; je denkt dat iemand Tina heet maar ze heet Fleur, je denkt dat iemand PVV stemt maar stemt GroenLinks, je verwacht dat iemand op hockey zit maar doet aan CrossFit. Vooroordelen. Waarschijnlijk is het niemand vreemd. Toch is het een raar verschijnsel waar we een hoop van kunnen leren.

Mijn vooroordeel

Iemand vroeg mij eens: “Su-Anne, je hebt al zoveel gezien, noem eens een land op die juist niet hoog op je lijstje staat?” Omdat ik naar elk land nieuwsgierig ben vind ik dit soort vragen moeilijk maar toch gaf ik antwoord. “China”, zei ik met enig ongemak en een vertwijfelende stem. Ik weet niet precies waarom ik China zei. Waarschijnlijk was mijn mening gevoed door mijn eigen vooroordelen over Chinezen die ik vaak in grote groepen voorbij zie trekken tijdens mijn reizen of in Amsterdam tref op de grachten.

Van de hitte naar de herfst

Het ongemak van dat vooroordeel is me altijd bijgebleven tot het jaar 2014 zich aandiende. Ik was werkzaam in Cambodja en door het harde werken had ik veel vrije dagen opgespaard. In April zijn er veel feestdagen in Cambodja en lopen de temperaturen op tot 45+ graden waardoor ik vanuit het ministerie werd gestimuleerd die periode vrij te nemen. En zo geschiedde, ik nam mijn vrije dagen op en hoefde niet lang na te denken over mijn tijdsinvulling. Met Beijing op maar vijf uur vliegen van Cambodja was dit een unieke kans, want als ik nu ergens een hekel aan heb dan is het als ik mijn eigen vooroordelen ga geloven.

Omdat ik vanuit Nederland geen rekening had gehouden met een lange rondreis door China moest er veel geregeld worden. In korte tijd moest mijn visum worden goedgekeurd en met behulp van mijn expat collega’s kreeg ik mijn reisspullen op orde. Het was herfst in China dus leende ik van mijn Canadese collega Paula een outdoor jas (inclusief lief briefje; zie roadmovie) en kreeg ik van mijn Iraneese vriend Sabier (link) een dikke trui mee. Met mijn backpack vol met bij elkaar gesprokkelde items, vertrok ik naar het vliegveld.

Een shortcut

Onderweg naar het vliegveld lieten de gedachten van vooroordelen mij nog niet los. Want wat zijn vooroordelen nu precies? We willen graag denken dat we controle hebben over onze eigen gedachte maar helaas is maar 5% van ons denken bewust. De rest gebeurd allemaal vanuit ons onbewuste of vanuit de automatische piloot. In mijn zoektocht naar meer informatie las ik op NPOkennis dat onbewuste vooroordelen kunnen worden gezien als handige ‘shortcuts’ zodat we sneller beslissingen kunnen nemen. Het is goed om te weten dat deze verkorte route vaak is ontwikkeld op basis van je eigen persoonlijke kenmerken en eigenschappen. Op basis van onze eigen achtergrond creëren we positieve of negatieve oordelen over iets of iemand. Je onderbewuste veranderd als je herhaaldelijk wordt blootgesteld aan bepaalde informatie over groepen mensen.

Denk hierbij aan het bekende poppenonderzoek over het uiterlijk van de witte en zwarte speelgoedpop (wit is ook een kleur). Kinderen met verschillende achtergronden krijgen zowel een witte als een zwarte pop te zien waarnaar ze moeten vertellen welke pop hun voorkeur heeft. Ongeacht hun eigen huidskleur verkozen alle kinderen de witte pop omdat de zwarte pop is blootgesteld aan negatieve stereotyperingen. Hiermee toonde men aan dat jonge kinderen onbewust gevormd worden, wat hun manier van reageren op mensen die zij in hun latere leven ontmoeten kan beïnvloeden.

Maar wees gerust! Professor Benaji van Harvard University stelt dat binnen zijn onderzoek zelfs de meest neutrale persoon onbewust associaties maakt. Als deelnemers na een experiment geconfronteerd worden met hun vooroordelen reageren ze vaak geschrokken omdat ze zich niet racistisch voelen. Vaak zijn mensen dat ook niet. Het is het bewijs dat mensen vaak beslissingen maken op basis van niet rationele feiten en bewijzen. Dit wetende is het dus waardevol om na te gaan of je gedachte is gebaseerd op feiten óf op stereotypering, waarbij professor Benaji aangeeft dat het voor onze (persoonlijke) ontwikkeling helpt als je voor jezelf kunt nagaan welke vooroordelen van invloed zijn geweest op beslissingen of gedachten.

Is China de moeite waard?

Ow, en wat betreft China. Daar kan ik kort over zijn: China is geweldig! (link roadmovie). Steker nog; misschien was het wel één van de meest gastvrije landen waar ik ben geweest. Overal schoten mensen mij te hulp, met smartphones werden conversaties gestart en iedereen nam de tijd om te helpen. In de slaaptreinen werd er uit bezorgdheid (als zelfstandig reizende vrouw) goed op me gelet, op veel plekken wilde men met mij op de foto, bij het kopen van een snack op straat had ik altijd een groepje belangstellende mensen om me heen, in tempels liep men met me mee om uitleg te geven, als ik geen jas aan had pakte mensen mijn hand vast met de vraag of ik geen jas wilde hebben (zie film), in de metro in Bejing werd ik door een politie agent begeleid zodat ik en mijn camera veilig bleven, ik werd door onbekende uitgenodigd om mee te sporten in het park en ik heb ontelbaar vaak samen gegeten met mensen die ik ontmoette. Het land is uitstekend georganiseerd, de mensen bereidwillend en de highlights zijn adembenemend mooi.

Neem jezelf niet te serieus

Als de situatie het toeliet nam ik de moeite om mijn gedachten over vooroordelen te delen met lokale bewoners. Hoe kan het dat ik als westerling zo’n verkeerd beeld had van China en Chinezen. Jong of oud, het antwoord was vaak eenduidig. De Chinezen die naar Europa reizen hebben geld en dat is een andere populatie dan de gemiddelde inwoner van China. Dat geeft, volgens de mensen die ik sprak, een vertekend beeld van Chinezen. Ergens herken ik hun gedachte wel. Reizende Nederlanders staan in het buitenland ook niet overal goed in de boeken (luidruchtig, egocentrisch, gierig, drugs), maar dat oordeel gaat ook niet op voor alle Nederlanders.

Door de gesprekken en de ervaringen werd ik met beide voeten op de grond gezet. Met vooroordelen doe je vaak iets of iemand te kort. Tijdens mijn rondreis door China bedacht ik me dat vóór een oordeel minimaal luisteren, praten of ervaren hoort te zitten. Het liefst gecombineerd met een reflectie wat jouw (voor)oordeel over jezelf zegt. Neem tot die tijd je eigen vooroordelen niet te serieus of als waarheid aan maar wees liever mild in wat je denkt en wat je zegt, daar wordt de wereld echt een stukje mooier van.

SHARE & SPREAD WISDOM